Pitch Rome Reformatie - Ilse Swart

We leven in een Kairos-moment. Als de kerk het lichtend voorbeeld kan zijn, dan wel nu: een tegengif in een verdeelde, gepolariseerde en ontheemde samenleving. 

In Een tijd om te helen stelt Arjan Plaisier dat er geen theologische grond meer is om die eenheid, tussen Rome en Reformatie, langer uit de weg te gaan. De acht geschetste uitgangspunten voor eenheid, hoeven niet langer als struikelblokken gezien te worden. Nee, ze geven de kerk kleur, en mogen gezien worden als elkaar aanvullend. 

Van geloof/werken, woord/sacrament, eucharistie/avondmaal enzoverder; Ze hebben hun eigen schoonheid, maar kunnen ze elkaar ook werkelijk aanvullen? Volgens Plaisier wel, mits we de verschillen leren zien in het licht van de hiërarchie van waarheden: een concept uit Vaticanum 2 dat onderscheid maakt tussen fundamentele waarheden (als Christus, doop en geloof) en secundaire waarheden. 

Aan de horizon die dan daagt, spreekt Plaisier van een “verenigde kerk van verzoende verscheidenheid.”: één lichaam met verschillende delen; waarbinnen eigen accenten en spirituele identiteiten tot uiting komen zonder dat de eenheid in het geding komt.

Toch roept dit vragen op. Is het onderscheid in waarheden genoeg om de praktijk van verdeeldheid te overwinnen? Zijn de zogenaamde complementaire tegenstellingen niet soms té rooskleurig of juist abstract voorgesteld in licht van de weerbarstige werkelijkheid? Wellicht, Plaisier stelt ook niet dat het ‘vanzelf’ zal gaan, wellicht vraagt het allereerst om een veranderde theologische grondhouding. 

Daarover geef ik graag een voorbeeld uit een zoektocht naar kerkelijke eenheid in mijn eigen leven. Niet als perfect model dat nu nagevolgd dient te worden, maar als een bescheiden richtingwijzer naar een theologische grondhouding. 

Een kerk die altijd al in het midden heeft bewogen tussen Rome en Reformatie. Waarvan een deel zou zeggen Katholiek te zijn en een ander deel juist behorend tot de Protestanten. Een kerk waarin zowel woord als sacrament, paus als kerkenraad, Jezus en Maria, en allerlei verschillende vormen van spiritualiteit kunnen bestaan, de anglicaanse kerk. De voorwaarden voor haar eenheid ligt in haar DNA van de houding die de Anglicanen eigen hebben gemaakt; via media (de middenweg). 


Ten tijde van de Reformatie was Engeland verdeeld als het ging om de richting die de kerk op moest. Aan de oppervlakte eiste vooral een scheiding van de koning de aandacht op, maar in de diepte borrelde het verlangen naar hervormingen in de kerk. 

Toch was het koningin Elisabeth I die een kernachtige rol speelde in het bij elkaar houden van Rome en Reformatie in eigen land. Het bij elkaar houden van de puriteinen en katholieken. Ze deed dat in wat bekend staat als de Elizabethan Settlement. 

En ja, gezegd moet, de Elizabethan Settlement was vooral een pragmatische oplossing om de spanningen in eigen land te doen bedaren. Toch zou die settlement een bepalende rol spelen in het karakter van de Anglicaanse theologische houding. Een houding die bekend staat als de via media. Een houding waarbij je zou kunnen zeggen dat een hiërarchie van waarheden onmisbaar is. Bijvoorbeeld onder een concept als adiafora; de ‘things indifferent’ zijn voor de kern van het geloof. Dan gaat het bijvoorbeeld over bepaalde praktijken en kerkbestuur. Het primaire gescheiden van het secondaire. Zaken waarin verschil en diversiteit over mogen bestaan. 



De vraag die daarin in het bijzonder voor deze tijd en in de context van een gesprek over toenadering tussen Rome en Reformatie spannend blijft, is die van vrouw in het ambt en homoseksualiteit. De vraag is of toenadering vruchtbaar kan worden als we deze onderwerpen niet onder de adiafora kunnen scharen. 

Het boek van Arjan Plaisier geeft ons de aanzet om zo’n weg in te slaan op het vaste land. De Anglicaanse traditie laat zien dat zo’n ‘via media’ of misschien toepasselijker ‘middenspel’, kan—niet altijd vanzelf, maar in eenheid. De vraag is: durven wij zo’n zelfde weg van eenheid in te slaan, in moedige bescheidenheid, geworteld en buigzaam tegelijk.